GEMERT - Provinciebestuurder Brigite van Haaften-Harkema (CDA) heeft woensdag 2 december het eerste exemplaar van een nieuw boek over kasteel Gemert op het gemeentehuis van Gemert-Bakel in ontvangst genomen met de titel 'Soevereine Heerlijkheid Commanderij Gemert'. Een exemplaar werd tevens overhandigd aan pater Delisse. Hij nam het boek namens de huidige bewoners, de Congregatie van de Heilige Geest, in ontvangst. Het boek is geschreven door historicus Ton Thelen in samenwerking met andere auteurs.

Volgens burgemeester Van Maasakkers laat het boek zien dat de St. Janskerk onlosmakelijk verbonden is met het kasteelcomplex en daarmee een unieke eenheid vormt. Samen vormen zij een stuk erfgoed van bovenregionaal belang, waarin zowel de geschiedenis van de Duitse Orde als de langdurige autonomie van de heerlijkheid wordt weerspiegeld. Het boek is geschreven door historicus Ton Thelen in samenwerking met historicus Ad Otten, bouwhistoricus Jos Schrijen en Jef Mertens, lid van de internationale commissie ter bestudering van de geschiedenis van de Duitse Orde.

Bijzonder bouwwerk
Kasteel Gemert kwam in de loop van de vroege 15de eeuw tot stand en was binnen het grotere verband van de Duitse Orde een bijzonder bouwwerk. "Wie de honderden Duitse Ordenederzettingen in Duitsland en de Nederlanden langsgaat, zal weinig huizen vinden met zo'n opzet en uitstraling. Boek kasteelDat roept de vraag op naar het waarom van de imponerende gebouwen in Gemert. Met welke bedoelingen hebben de oversten van de ordeprovincie Biesen er kort na 1400 een echt kasteel met een nieuwe kerk laten bouwen?", aldus Van Maasakkers.

De Duitse Orde had grootse plannen met Gemert, zij wilden het laten uitgroeien tot een geestelijk en cultureel centrum. Een uiterst belangrijke rol speelt daarin de politieke autonomie van het Gemertse territorium, waarvan het ordehuis het centrum is gaan vormen. Daarin past een bredere kijk op het gebouwencomplex, die ook de naastgelegen parochiekerk van Sint-Jansonthoofding omvat. Zoals in de bijdragen in het boek overtuigend wordt aangetoond, maakt de kerk onlosmakelijk deel uit van het kasteelcomplex en vormt daarmee in ons land een unieke eenheid.

Bovenregionaal belang
"Het is een stuk erfgoed van bovenregionaal belang, waarin men zowel de geschiedenis van de Duitse Orde als de langdurige autonomie van de heerlijkheid weerspiegeld vindt. Het kasteelcomplex stond niet op zichzelf maar fungeerde in een internationale context, het maakte deel uit van een grensoverschrijdend beleid", aldus Van Maasakkers.

In zijn toespraak richtte burgemeester Van Maasakkers zijn vizier ook op de toekomst van het kasteel. "Het culturele erfgoed, waar binnen het kasteel in de ruimtelijke omgeving van Gemert en tegelijkertijd midden in ons dorp zo'n prominente plaats inneemt, vraagt om een dynamische omgang. Wil het een rol blijven spelen in de samenleving van vandaag en morgen dan is het niet voldoende om het als zodanig in stand te houden maar moet ook de sociale binding gestalte krijgen. Het biedt de mens en de gemeenschap, zeker nu, een houvast in de snelle opeenvolging van maatschappelijke en culturele ontwikkelingen en reikt een thuis aan in de jachtigheid en vluchtigheid van ons bestaan."

Cultureel erfgoed
Volgens het gemeentebestuur is het van belang om oog te houden voor het culturele erfgoed als een factor van sociaal welbevinden. "Daarom heeft de gemeente een aantal doelstellingen geformuleerd: behoud en instandhouding van het kasteel, het waarborgen van de publieke toegankelijkheid en een duurzame herbestemming voor het kasteel. Dat betekent dat we er geen stolp over kunnen plaatsen, het ingetogen karakter van een kloostercomplex zal kunnen veranderen. Het monumentale erfgoed dat uit het verleden tot ons is gekomen, is in zijn verschijningsvorm het resultaat van heel veel veranderingen vanuit de behoeften indertijd."

De opeenvolging van bewoning door de eeuwen heen heeft volgens Van Maasakkers zijn merkteken op het object gedrukt. "Daaraan een nieuw hoofdstuk toevoegen is de uitdaging van onze tijd. We gaan samen op zoek naar een zodanige functionele invulling in relatie tot het historisch eigene van een adellijke woning van de illustere Duitse Orde, dat het kasteel een nieuwe toekomst krijgt. Het behoud van dit monumentale complex stijgt dan ook uit boven de grenzen van de gemeente, de provincie en zelfs van het rijk. Het is niet zo maar een kasteel zoals er vele zijn, maar vanaf zijn ontstaan ingebed in een brede Europese context."

Complex proces
"De zorg voor het behoud van het kasteelcomplex in Gemert is een gedeelde zorg. Momenteel zijn wij, de gemeente samen met onze partners Stichting ICC en de Atlant Groep, bezig met de tweede fase van de haalbaarheidsstudie om te komen tot een duurzame herbestemming van het kasteel. Op 23 juli heeft de gemeenteraad van Gemert-Bakel tijdens de raadsvergadering groen licht gegeven voor deze fase van het haalbaarheidsonderzoek. In deze fase ligt de focus op een haalbare exploitatie van de voorkeursvariant: Een Internationaal Coöperatief Centrum in combinatie met horeca en een conferentie- en weekendhotel."

Volgens Van Maasakkers is dat een complex proces, waarin de gemeente een privaatrechterlijke rol heeft. "Dat vraagt van ons als overheid dat wij het proces zeer zorgvuldig moeten aanpakken. Het betekent ook dat we niet op ieder moment open kaart kunnen spelen, omdat we eerst het privaatrechterlijke proces moeten afronden en dus rekening moeten houden met de belangen van mogelijke exploitanten. Uiteraard kunt u er van uit gaan dat wij toetsen of de publiekrechterlijke doelstellingen van de gemeente worden gerealiseerd, dit zal geborgd moeten worden en blijven. Ik kan u vertellen dat we momenteel oriënterende gesprekken met mogelijke exploitanten voeren. Op 28 januari willen wij de toekomst van Kasteel Gemert op de agenda van de gemeenteraad plaatsen."

Boekhandel
Het 156 pagina's tellende boek verschijnt in de reeks bijdragen aan de Geschiedenis van Gemert, maar is opmerkelijk genoeg niet uitgegeven door de heemkundekring, maar door de gemeente Gemert-Bakel. De oplage is 2.000 exemplaren. Het boek is te koop bij Bruna Wijn, Kerkstraat 27 in Gemert. Van 3 tot en met 5 december is het boek te koop voor de speciale introductieprijs van 35 euro. Daarna kost het boek 39,50 euro. Zaterdag 5 december zal auteur Ton Thelen tussen 14.00 en 15.00 uur het boek signeren bij Bruna Wijn.